Στην Κίνα, για να περιγράψουμε μια αρχή κάποιου πολύ δύσκολου έργου, χρησιμοποιούμε μια έκφραση: «Το πρώτο βήμα στην μεγάλη πορεία των πέντε χιλιάδων χιλιομέτρων». Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας είναι για μένα μια μεγάλη πορεία των 5 χιλιάδων χιλιομέτρων, στην οποία δεν μπορώ να φτάσω ποτέ στο τέρμα της. Εμείς λέμε, ότι κάθε αρχή είναι δύσκολη. Για μένα η αρχή της εκμάθησης είναι δύσκολη σαν το πρώτο βήμα στην μεγάλη πορεία. Ναι αλλά και κάθε βήμα είναι δύσκολο. Όσο πας πιο μακριά, τόσο σου φαίνεται πιο δύσκολα. Για μένα η Ελληνική γλώσσα είναι σαν ένα ανεξάντλητο χρυσό βουνό, το σκάψιμο είναι ατέλειωτο για πάντοτε.
Ποτέ δεν θα είχα κουράγιο να πω: “Έμάθα Ελληνικά” (ποτέ, μέχρι το θάνατό μου ). Θα μπορούσα να πώ μόνο ότι ξέρω λίγα Ελληνικά, μπορώ να καταλαβαίνω λίγο, να μιλώ λίγο, να μεταφράζω λίγο. Δεν είναι με κανένα τρόπο μια έκφραση ταπεινοφροσύνης. Επανειλημμένα αντιμετώπιζα την επιλογή να παραιτηθώ ή να επιμένω.
Το 1968, πάλι πριν να αποφοιτήσω, ήρθε εντολή από το Κράτος να καταγγείλουμε αμέσως τις σπουδές και να γυρίσουμε πίσω στην πατρίδα για να συμμετέχουμε στη πρωτοφανή Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση, που διεξαγόνταν από το 1966.
Ήταν πραγμματικά “πρωτοφανής” στην ιστορία μας. Να φανταστείτε ότι το Κράτος επένδυσε τόσα πολλά χρήματα (μάλιστα σε δύσκολη εποχή) για να σπουδάσουμε σε διάφορες χώρες του κόσμου και με μια εντολή σταματήσαμε όλες τις σπουδές. Γιατί; Για να γυρίσουμε πίσω να δεχθούμε “το βάπτισμα της Πολιτιστικής Επανάστασης” και την επανεκπαίδευση. Τι ήταν η επανεκπαίδευη; Να κάνουμε “μετασχηματισμούς σκέψεων.” Μπορεί να φαίνονται περίεργες οι τέτοιες εκφράσεις για ξένους. Πως να μετασχηματιστούν οι σκέψεις ή οι ιδέες του ανθρώπου; Για τους ξένους η για τους σημερινούς νέους Κινέζους είναι δύσκολο κατανοητό. Εκείνη την εποχή η ηγεσία της κυβερνήσεως μας είχε μια περίεργη αξιολόγηση για τους διανοούμενους: “η καπιταλιστική ιδεολογία έχει λιώσει στο αίμα τους.” Χρειαζόταν μια ριζική μεταμόρφωση “να αντικατασταθούν και τα δέρμα και τα οστά.” Πως; Με τι τρόπο; Ήταν ένας μοναδικός τρόπος: να πάνε όλοι οι σπουδαστές στη βάση για να ασχοληθούν με τη σωματική εργασία. Δηλαδή να φύγουν από τις μεγάλες πόλεις και να εργάζονται μαζί με τους εργάτες ή τους αγρότες. Μόνο έτσι θα μπορούσαν να ξαναμορφωθούν με “προλεταριακή ιδεολογία”.
Έτσι εμείς, όλοι οι φοιτητές που φύγαμε από την πατρίδα το 1964 για να μάθουμε ξένες γλώσσες, σταλθήκαμε στα εργοστάσια ή στα χωράφια για απλή σωματική εργασία. ‘Οχι λίγοι άφησαν τις ξένες γλώσσες καί έμειναν στη “βάση”. Τα χρόνια που πέρασαν σε ξένες χώρες πήγαν χαμένα.
Ευτυχώς, η Ελληνική γλώσσα έφερε καλή τύχη σε πέντε φοιτητές από μας. Εκείνη την εποχή στην Κίνα η επανάσταση είχε πρωταρχική σημασία, την παραγωγή τη άφησαν στην άκρη. Δεν υπήρχαν κινέζικα πλοία για μεταφορά των εμπορευμάτων για εισαγωγή και εξαγωγή. Αυτό το κενό το συμπλήρωνε η ελληνική ναυτιλία. Τότε σ΄ όλα τα κινέζικα λιμάνια ήταν αγκυροβολημένα Ελληνικά καράβια και χρειάζονταν κινέζοι που να ξέρουν Ελληνικά για να εξυπηρετήσουν τους Έλληνες ναυτικούς. Έτσι, όταν τα λιμάνια πληρωφορήθηκαν ότι στο Πεκίνο υπάρχουν άνθρωποι που ξέρουν ελληνικά, ήρθαν να τους ζητήσουν να δουλεύουν στα λιμάνια, άσχετα αν στο αίμα τους υπήρχε ακόμα “καπιταλιστική ιδεολογία”. Έτσι από τους πέντε μας 2 πήγαν στην Σανγκχάι, στο λιμάνι. Ένας δούλευε στο λιμαναρχείο μέχρι το 1972, οπότε στάλθηκε στην Αθήνα στην Κινέζικη πρεσβεία, μόλις η Κίνα και η Ελλάδα επανέλαβαν τις διπλωματικές σχέσεις. Η κοπέλα που ήταν μαζί μας δούλευε στο Friendship Store, σαν πωλήτρια. Πέθανε πολύ νέα. Η μεγαλύτερη της λύπη στην επιθανάτια κλίνη ήταν ότι δεν είχε δεί ποτέ με τα μάτια της την Ελλάδα. Εγώ με τους άλλους δυο πήγαμε στο Tianjin Newport. Ένας δούλευε στο λιμεναρχείο. Δυο χρόνια μετά έγινε αξιωματούχος και εγκατέλειψε εντελώς τα Ελληνικά.
Εγώ πήγα στο Seamen 's Club, μετά από τρία χρόνια πήγα στο Outer Wheel Supply Company και έγινα προμηθευτής για τα ελληνικά πλοία. ΄Οποτε χρειαζόταν, έκανα και τον διεμηνέα σε διάφορες συναντήσεις Κινέζων με ‘Ελληνες στο λιμάνι.
Όταν θέλουμε να περιγράφουμε μια απροσδόκητη καλή τύχη στα Κινέζικα, λέμε “τιανσάνγκ ντιάο σιανμπίνγ” που θα πεί από τον ουρανό πέφτει μια πίτα. Γιά μένα ακριβώς έτσι ήταν. Η πίτα έπεσε από τον ουρανό στο κεφάλι μου. Γιατί στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων έθεσα απλά μόνο μια βάση για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. 10 χρόνια στο λιμάνι, σε επαφή με τους Έλληνες ναυτικούς, βελτίωσα τη γλωσσική μου επάρκεια και έκανα ακόμα ένα μεγάλο βήμα μπροστά και στην ομιλία και στην ανάγνωση. Για την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας οι αλβανοέλληνες καθηγητές ήταν οι πρώτοι μου δάσκαλοι διαφωτισμού, ενώ οι Έλληνες ναυτικοί με δίδασκαν γαι 10 χρόνια και στην εκμάθηση και στην πρακτική της Ελληνικής γλώσσας. Τότε μόνο τότε κατάλαβα καλά γιατί η Ελληνική γλώσσα είναι μιά από τις πιο δύσκολες γλώσσες του κόσμου.
Οι απαιτούμενες υπηρεσίες των Ελληνικών πλοίων ήταν εκτεταμένες. Από τις βασικές προμήθειες (συμπεριλαμβανομένων και των καθημερινών αναγκών της ζωής, μέχρι τα ανταλλακτικά στα θαλάσσια μηχανήματα), ως επισκέψεις στο νοσοκομείο, ως τουρισμό στις πόλεις. Μόνο στη πρακτική καταλαβαίνεις, όσα βιβλία κι αν διαβάσεις δεν φτάνουν για τη ζωή σου. Στην εργασία μου ανακάλυψα ότι το δικό μου Ελληνικό λεξιλόγιο ήταν δραματικά πενιχρό. Χρειαζόταν να μάθω από την αρχή. Έπαιρνα ένα μικρό τετράδιο, όταν έβρισκα κάτι (είτε λέξεις, είτε εκφράσεις) ακατανόητο για μένα, ρωτούσα τους Ελληνες ναυτικούς. Τις άγνωστες λέξεις και εκφράσεις τις σημείωνα στο τετράδιο, τις επαναλάμβανα και τις απάγγελνα. Από πλοίαρχους, πρώτους μηχανικούς, ως ναύτη όλοι ήταν οι δάσκαλοί μου. Όσο μαθαίνεις πιο βαθιά τόσο καταλαβαίνεις πόσο πλούσια είναι η Ελληνική Γλώσσα. Ένα παράδειγμα: πηγαίνεις στο νοσοκομείο, σχεδόν όλα τα ιατρικά τμήματα και οι γιατροί που είναι γραμμένα στα Αγγλικά προέρχονται από τα Ελληνικά. Σύμφωνα με τον Έλληνα γλωσσολόγο κ. Γ. Μπανπινιώτη: “Aπό τις 166.724 αγγλικές, λ.χ., λέξεις, που περιλαμβάνονται στο αγγλικό λεξικό του Webster, υπολογίζεται ότι 35.136 λέξεις είναι ελληνικές ή ελληνογενείς”.
Για να μάθεις μια ξένη γλωσσα το λεξικό είναι πάντοτε απαραίτητο. Αλλά στην Κίνα δεν είχαμε τότε Κινεζο-ελληνικό λεξικό. Χρησιμοποιούσα μόνο Ελληνο-αγγλικό η Ελληνο-ρωσσικο λεξικό.
Για μένα η άλλη δυσκολία ήταν η προφορά. Στο πανεπιστήμιο μαθαίναμε από αλβανοέλληνες καθηγητές, η προφορά τους ήταν πρότυπη. Ενώ στο λιμάνι, εκτός από τους αξιωματικούς, πολλοί απο τους απλούς ναυτικούς, ναύτες, λοστρόμους, κλπ. δεν ήταν πολύ μορφωμένοι και έρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερα από μικρά νησάκια. Μερικοί από τέτοιους μιλούσαν διάλεκτο. Στην άρχή δεν τους καταλάβαινα καλά, παρ΄όλο που μιλούσαν Ελληνικά. Σε τέτοια περίπτωση χρειαζόταν Έλληνες να μου κάνουν τον διερμηνέα από Ελληνικά (διάλεκτο) στα Ελληνικά. ‘Ετσι είναι και στα Κινέζικα. Έχουμε και εμείς πολλούς διαλέκτους. Αν πηγαίνω στη Σανγχκάι ή στο Γκουανγκ Ντόνγκ, δεν μπορώ να να επικοινωνήσω μαζί τους με τα Mandarin αν μιλούν τη διάλεκτο τους.